HIPOTERAPIA INACZEJ
Hipoterapia – lecznicze oddziaływanie konia na człowieka, znane od czasów Hipokratesa. Obecnie bardzo rozpowszechniona metoda rehabilitacyjna, stosowana w wielu schorzeniach neurologicznych, psychicznych oraz układu kostno-stawowo-mięśniowego, u pacjentów w różnym wieku. Szczególnie często wykorzystywana jest jako element w kompleksowej terapii dzieci.
Hipoterapia definiowana jest na różne sposoby; w internecie można znaleźć wiele różnych jej definicji. Dobra definicja powinna jednak ułatwić zrozumienie fenomenu, jakim jest wykorzystanie konia w terapii; pomóc odpowiedzieć na pytanie o istotę wyjątkowego oddziaływania konia na człowieka.
Jedna z definicji określa hipoterapię jako (...) ogół zabiegów terapeutycznych, do których wykorzystuje się konia.
Hipoterapia stanowi jedną z form rehabilitacji wieloprofilowej.
Uniwersalność metody polega na jednoczesnym oddziaływaniu ruchowym, sensorycznym,
psychicznym i społecznym.
Dzięki takiemu pojmowaniu hipoterapii rozumiemy, że oddziaływanie konia odbywa się równocześnie w czterech sferach: ruchowej, zmysłowej, psychicznej i społecznej.
Oddziaływanie w sferze ruchowo-zmysłowej obejmuje przekazywanie wzorca ruchu miednicy konia, idącego stępa na miednicę pacjenta, jadącego w pozycji siedzącej. Ma to sens neurofizjologiczny, bowiem wzorzec ruchu miednicy konia idącego stępa jest zbliżony do ruchu miednicy, jaki dokonuje się podczas pełnego cyklu chodu człowieka na dwóch zdrowych kończynach dolnych.
Jeżeli uda nam się uruchomić miednicę jeźdźca w tym właśnie wzorcu, to dzięki proprioceptorom czyli receptorom czucia głębokiego, informacja ta zostaje przekazana do mózgu pacjenta, a następnie w nim zakodowana.
Nie ma innej metody rehabilitacji, która jest w stanie tak dokładnie przekazać odczucie ruchu miednicy w czasie chodu. Dlatego dla pacjentów z uszkodzeniami centralnego systemu nerwowego, którym towarzyszą niedowłady czy porażenia, którzy utracili zdolność chodzenia lub nigdy jej nie posiadali, hipoterapia stanowi niepowtarzalną szansę na uświadomienie sobie istoty ruchu najbardziej zbliżonego do chodu. Hipoterapia pozwala również na trening pracy mięśni posturalnych w pozycji siedzącej, według wzorca reakcji równoważnych. Umożliwia on poprawę kontroli pozycji siedzącej, dzięki zwiększeniu umiejętności przenoszenia środka ciężkości nad podłożem (punktem podparcia), różnym co do wielkości i ruchomości. Funkcjonalnie pacjent odczuwa poprawę, zdobywając umiejętność łatwiejszego wykonywania czynności w pozycji siedzącej. Kończyny górne stają się sprawniejsze, służą już nie tylko do podporu, ale i do wykonywania nowych czynności – jedzenia, pisania, obsługi komputera, posługiwania się wózkiem inwalidzkim. Poprawa kontroli tułowia umożliwia trening chodu z balkonikiem, o kulach, a czasami stwarza możliwość samodzielnego chodzenia.
Zajęcia hipoterapii stają się szansą na poprawę jakości chodu u osób chodzących samodzielnie, ale nieprawidłowo.
Aby osiągnąć takie rezultaty hipoterapia musi być prowadzona systematycznie i spójne z kinezyterapią. Warunkiem tak prowadzonych zajęć jest wysoka jakość pracy wykwalifikowanego hipoterapeuty, który opiera się na zdobytej wiedzy teoretycznej, praktyce i doświadczeniu. Dobry hipoterapeuta wie, że uzyskanie pełnego i skutecznego oddziaływania konia na pacjenta warunkuje: prawidłowy dobór konia do pacjenta pod względem wielkości i jakości chodu, pozycja siedząca pacjenta zgodna z zasadami liniowości, wykorzystanie różnych torów jazdy konia (wężyk, ósemka, zatrzymywanie i ruszanie), perfekcyjne prowadzenie konia oraz adekwatna asekuracja pacjenta siedzącego na koniu.
Przedstawiony model pracy odbiega od standardowo pojmowanej hipoterapii, w której dominuje mnogość zmian pozycji na koniu – od leżenia na plecach, przejścia do pozycji siedzącej, leżenia na brzuchu, siedzenia bokiem, do pozycji leżenia w poprzek kłody konia (tzw. martwy Indianin).
Model neurofizjologiczny fizjoterapii na koniu opiera się na maksymalnym wykorzystaniu właściwości ruchów konia, a wiec tego, co jest absolutnie nieosiągalne w innej metodzie rehabilitacyjnej.
Zmiany pozycji pacjenta na koniu, prowadzenie ćwiczeń - to co jest przede wszystkim widoczne, a nie odczuwalne w czasie jazdy - zalecamy szczególnie osobom z problemami natury psychologiczno-pedagogicznej.
Ćwiczenia zadaniowe z piłką, drążkiem, nazywanie części ciała, powodowanie koniem, dawanie poczucia sprawstwa oraz doświadczania skutków swoich zachowań, znakomicie wpisują się w psycho-pedagogiczną jazdę konną wraz z woltyżerką, fizjoterapię na koniu (model funkcjonalny), czy terapię kontaktem z koniem. Są one podstawą w oddziaływaniu na sferę psychiczną.
Dlatego właśnie ćwiczenia zadaniowe rekomenduje się dla dzieci z zespołem Downa, lekkim upośledzeniem umysłowym, wadami postawy, zaburzeniami zachowania, nadruchliwością, deficytem uwagi, problemami z percepcją, czy zaburzeniami w rozwoju psycho-ruchowym, a dla dorosłych jako element terapii zaburzeń psychicznych i uzależnień.
Dopełnieniem jazdy terapeutycznej winno być wykorzystanie kontaktu z koniem bez konieczności jego dosiadania. Na uwagę zasługują wszystkie działania, w których uczestniczy koń, stwarzając przyjazne środowisko. Warto zatem pamiętać o czynnościach pielęgnacyjnych konia – czyszczenie, zakładanie ogłowia, używanie kopystki, siodłanie, czesanie grzywy, praca w stajni. Wszystkie te czynności wymagają planowania, celowości ruchu, koordynacji oko-ręka, doboru dogodnej pozycji, płynności i harmonii ruchu. Stanowią dlatego fantastyczny trening czynności adekwatnych do wieku i możliwości pacjenta, na bazie doświadczeń sensomotorycznych, zgodnie z koncepcja ICF - International Classification of Function, Disability and Health (Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcji, Niepełnosprawności i Zdrowia).
Warto także podkreślić walory terapeutyczne przejażdżek konnych oraz zawodów i rekreacyjnych imprez konnych, szczególne pozytywnie oddziaływujących na sferę społeczną oraz psychiczną.
Koń jest tutaj podmiotem intergrującym. Hipoterapeuta przygotowuje trasy, zadania, nagrody; wszystko na miarę potrzeb i możliwości pacjentów. Dobra organizacja terenu oraz adekwatne zaplanowanie aktywności, umożliwia pacjentom i ich rodzinom przeżycie radosnych, szczęśliwych chwil.
Wiele wiadomo na temat wskazań do stosowania hipoterapii, natomiast rzadko przedstawiane są nieliczne przeciwwskazania. Powinno się jednak pamiętać, że nie każdy pacjent może korzystać z dobrodziejstw tej terapii.
Nie możemy hipoterapii zastosować w przypadku niepohamowanego lęku pacjenta przed koniem, silnej reakcji uczuleniowej na zapach, pot i sierść konia, pogarszania się stanu zdrowia w przebiegu choroby, w ostrych chorobach infekcyjnych, w chorobach przebiegających z nieprawidłową mineralizacją kości. Rozważenia celowości hipoterapii wymaga brak kontroli głowy w rozwoju motorycznym pacjenta, czy stan głębokiego upośledzenia umysłowego. Ważnym jest także pytanie o wybór pozycji i sposobu asekuracji, zapewniających prowadzenie bezpiecznych zajęć.
Hipoterapia to praca zespołowa. Wymaga całkowitego, pełnego, bezpośredniego porozumienia pomiędzy osobą prowadzącą konia i hipoterapeutą. Instruktorzy hipoterapii w Polsce stanowią już liczną grupę zawodową, a dzięki profesjonalnym szkoleniom, organizowanym między innymi przez Fundację Hipoterapia – Na Rzecz Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych z Krakowa, grupę coraz lepiej przygotowaną do wykonywania swojej pracy.
Walory hipoterapii ciągle są zbyt mało znane w środowisku lekarzy, którzy jako niezbędni w dobrym zespole hipoterapeutycznym, powinni kierować pacjentów na terapię z wykorzystaniem konia i ukierunkowywać działania terapeutów.
Powtórzymy, hipoterapia - jako lecznicze oddziaływanie konia na człowieka, znane od czasów Hipokratesa – dzisiaj wymaga na nowo rozumienia oraz promowania, tak aby oddziaływanie konia było nie tylko radością, ale skuteczną i bezpieczną terapią.
dr n. med. Monika Gasińska
Autorka jest:
- pediatrą
- specjalistą rehabilitacji medycznej
- nauczycielem terapii NDT-Bobath
- członkiem EBTA
- kierownikiem Oddziału Dziennej Rehabilitacji Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie
- instruktorem rekreacji ruchowej ze specjalnością hipoterapii
- prezesem Polskiego Towarzystwa Hipoterapeutycznego w latach 2000-2004
- inicjatorem i współautorem opracowania Kanonów Polskiej Hipoterapii
- szefem zespołu terapeutów Fundacji Hipoterapia w Krakowie
- wykładowcą na kursach zawodowych i szkoleniach doskonalących dla hipoterapeutów, organizowanych przez Fundację Hipoterapia, m.in. w ramach programu „Kompetencje dla zdrowia” realizowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego