Układ limfatyczny zwany także układem chłonnym jest otwartym układem naczyń i przewodów (kapilary, kolektory, pnie limfatyczne), którymi płynie limfa (chłonka). Limfa powstaje z absorbcji płynu obecnego w przestrzeni międzykomórkowej.

Kapilary chłonne zajmują się drenażem płynu tkankowego i wytwarzaniem limfy. Kolektory stanowią właściwe naczynia transportujące limfę. Zaś pnie limfatyczne są największymi naczyniami chłonnymi, które przyjmują limfę z kolektorów i odprowadzają ją do układu żylnego.

Płyn międzykomórkowy jest mieszaniną białkowo-węglowodanowego koloidu, wody, lipidów, produktów przemiany materii i komórek – stanowi około jednej szóstej masy ciała osoby dorosłej.

Układ chłonny pozostaje bezpośrednio powiązany z układem krwionośnym. Do układu limfatycznego oprócz układu naczyń należą  także narządy i tkanki limfatyczne: grasica, migdałki, śledziona, węzły chłonne i grudki chłonne.

W warunkach fizjologicznych ma miejsce dynamiczna równowaga pomiędzy ilością płynu wpływającego do przestrzeni międzykomórkowej z naczyń włosowatych o charakterze tętniczym, a ilością płynu powtórnie zreabsorbowanego do naczyń włosowatych żylnych i limatycznych. Taka równowaga sprawia, że płyn śródmiąższowy pozostaje w ciągłym ruchu i zapobiega jego gromadzeniu.

W sytuacji gdy dojdzie do zmiany któregokolwiek parametru, to równowaga zostaje zaburzona a jej konsekwencją jest wystąpienie obrzęku. Zaburzenie odpływu limfy wynika z faktu, że stężenie substancji które obciążają układ  chłonny w przestrzeni międzykomórkowej przewyższa zdolność tego układu do przetransportowania ich do krwioobiegu.

Tak więc: obrzęk limfatyczny jest nagromadzeniem się nadmiernej ilości płynu w tkance bez możliwości jego poprawnego odpływu.

W oparciu o zmiany fizjopatologiczne obrzęk limfatyczny można podzielić na:

1. Pierwotny – wrodzony lub wczesny, występujący rodzinnie;
2. Wtórny – wywołany przez różne czynniki, które uszkadzają naczynia chłonne;
3. pozapalny (róża, zakażone rany, zanokcica, ukąszenie przez owady i inne), dochodzi do zwłóknienia i zamknięcia naczyń,
4. pooperacyjny- jako wynik uszkodzenia lub usunięcia naczyń i węzłów chłonnych przy operacji,
5. nowotworowy- jako efekt zajęcia węzłów chłonnych przez pierwotny nowotwór złośliwy lub przerzut w węzłach chłonnych,
6. pourazowy- uszkodzenia naczyń na wskutek urazów i złamań,
7. po radioterapii-uszkodzenie i zwłóknienie naczyń oraz węzłów chłonnych na wskutek promieniowania,
8. mieszany chłonno-żylny – ja ko powikłanie niewydolności żylnej (zakażenia owrzodzeń podudzi),
9. pasożytniczy- jako objaw filariozy (inwazja i zajęcie skóry oraz węzłów chłonnych przez filarie, pasożyty przenoszone przez komary, a człowiek jako ich żywiciel).

Obrzęk limfatyczny nie jest chorobą tylko objawem klinicznym. Dlatego istotne jest aby przy nazwie obrzęk chłonny określić przyczynę jego powstania.

Przyczyny powstania obrzęku limfatycznego:

• wzrost ciśnienia hydrostatycznego (zastoinowa niewydolność krążenia, utrudniony nawrót żylny, czynniki neurohormonalne, wysika temperatura i inne),
• zmniejszone ciśnienie osmotyczne osocza (marskość wątroby, zespół nerczycowy, zaburzenia wchłaniania itd.),
• zablokowanie odpływu limfy (nowotworowe, zapalne, popromienne, pochirurgiczne),
• retencja sodu (duży pobór soli przy niewydolności nerek),
• zapalne (zapalenia ostre i przewlekłe).

Jedną z najczęstszych przyczyn powstania obrzęku limfatycznego jest choroba nowotworowa.

Powikłania obrzęku limfatycznego to:

• limfotok (przeciekanie chłonki przez skórę, leczymy np. przez uniesienie kończyny),
• lokalne upośledzenie odporności (niewielkie uszkodzenie ciągłości skóry może wywołać infekcję),
• słoniowacizna (nasilony obrzęk kończyn),
• mięsak limfatyczny (nowotwór złośliwy o złym rokowaniu).

W oparciu o różne kryteria istnieje kilka podziałów obrzęku limfatycznego. Jednym z nich jest:

Podział na cztery stadia:

• I stadium – utajone klinicznie, w którym nie obserwujemy obrzęku tkanek ale zdolność do transportu układu chłonnego jest osłabiona;
• II stadium – występuje miękki, ciastowaty obrzęk, który ustępuje w spoczynku i po uniesieniu kończyny. Objawy kliniczne już występują ale obrzęk jest jeszcze odwracalny;
• III stadium – widoczne pogrubienie kończyny, która w badaniu palpacyjnym ma już twardszą konsystencję. Bez prawidłowego leczenia taki stan kończyny zostanie nieodwracalny. Nagromadzony płyn staje się przyczyną zwłóknienia i stwardnienia tkanki;
• IV stadium – występuje słoniowacizna kończyny i częste powikłania w postaci grzybic, zrogowaceń i przetok limfatycznych.

Leczenie obrzęku limfatycznego:

1. Kompleksowa Terapia Przeciwobrzękowa – jako najskuteczniejsza metoda leczenia zachowawczego (opieka fizjoterapeuty). Składowymi takiej terapii są:
   • Manualny drenaż limfatyczny (MDL) – jest formą masażu wykonywanego przez odpowiedniego fizjoterapeutę. Różni się od masażu klasycznego. Ma na celu stymulację motoryki naczyń limfatycznych, przepływu limfy i płynu śródtkankowego. Trwa zazwyczaj od 45 minut do 1,5 h.
   • Kompresjoterapia – (bandażowanie po MDL oraz zastosowanie odzieży kompresyjnej w późniejszej fazie a także Kompresjoterapia pneumatyczna). Kompresjoterapia charakteryzuje się zastosowaniem wielowarstwowego bandażowania, które zakłada się na kończynę bezpośrednio po MDL. Używa się do tego specjalistyczne tubule, waty i bandaże o różnym stopniu naciągu, dobierane do pacjenta. Bandażowanie zapobiega cofaniu się płynu śródmiąższowego i pozwala utrzymać efekty terapii. Gotowe materiały uciskowe (rękawy, pończochy) powinny być indywidualnie dobrane, na podstawie pomiarów dokonanych przez terapeutę. Masaż pneumatyczny jest dodatkowym, uzupełniającym elementem fizjoterapii p/zastoinowej. Wykonywany przy pomocy specjalnych urządzeń z mankietami, które wypełniają się rytmicznie powietrzem.
   • Terapia ruchem (aktywna kinezyterapia) – ma służyć aktywizacji pompy mięśniowej. Należy ćwiczyć często i krótko by nie dopuścić do zmęczenia. Ćwiczenia ruchowe przeplatane z oddechowymi.
   • Ćwiczenia oddechowe – dobierane indywidualnie, zapobiegają powstaniu przykurczy mięśniowo-stawowych, zmianom zwyrodnieniowym, wadom postawy i utracie siły mięśniowej.
   • Pielęgnacja skóry – stosować kosmetyki o pH zbliżonym do 5,5 zapewniające odpowiednie nawilżenie i natłuszczenie skóry, nie uszkadzające naturalnego płaszcza ochronnego skóry (pod kompresją skóra się wysusza).

2.Opieka psychoterapeuty.

3.Zdrowe odżywianie.

Układ chłonny pełni wiele ważnych funkcji w organizmie człowieka, dlatego jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezwykle istotne (rola układu chłonnego w aspekcie odpornościowym). Do najważniejszych jego zadań należą:

• utrzymywanie odpowiedniego składu płynu międzykomórkowego,
• transportowanie produktów uwalnianych przez komórki (enzymy, cytokiny i inne),
• eliminowanie obumarłych i zmutowanych komórek,
• usuwanie obcych substancji organicznych (bakterii, wirusów, grzybów) i cząsteczek wnikających do przestrzeni międzykomórkowej z otoczenia (reakcje immunologiczne).

_______________________

Źródła:

Kompresjoterapia – przewodnik praktyczny dla fizjoterapeutów i pielęgniarek, pod red. Marka Kucharzewskiego, Jakuba Taradaja i Tomasza Halskiego, Wrocław 2012

Kompleksowa Terapia Przeciwobrzękowa KTP.

https://www.zwrotnikraka.pl/kompleksowa-terapia-przeciwobrzekowa-ktp-ratunek-dla-pacjenta-z-obrzekiem/ [dostęp: 27.11.2022].