Zaparciem – nazywamy zbyt małą częstość wypróżnień (mniej niż 2x na tydzień) oraz wszelkie dolegliwości zgłaszane przez pacjentów, dotyczące trudności w zapoczątkowaniu codziennej defekacji (nadmierne parcie, uczucie niepełnego wypróżnienia, oddawanie suchego i zbitego stolca).
Stolec, rzadziej oddawany ma zazwyczaj silniejszy i bardziej przykry zapach ze względu na większe zaawansowanie procesów fermentacyjno-gnilnych resztek pokarmowych, które zalegają w przewodzie pokarmowym.
Na skutek dłuższego zalegania pokarmu w jelicie grubym, treść taka ulega nadmiernemu zagęszczeniu (przez wchłanianie wody), a stolec przez to staje się bardziej zbity i twardszy. W takiej sytuacji do wypróżnienia dochodzi zwykle po farmakologicznej prowokacji lub po środkach czyszczących.
Rodzaje zaparć:
- zaparcia przypadkowe: mówimy o nich wtedy, gdy pojawiają się z powodu różnych sytuacji (np.: nagła zmiana diety, dalsza podroż).
- zaparcia krótkotrwałe: występują zazwyczaj okresowo i mają charakter nawracający. Tego rodzaju zaparcia mieszają się z etapami prawidłowego wypróżniania się. Jeżeli jednak nie uda się zlikwidować tego typu zaparć, powinno się wykonać badanie przewodu pokarmowego by ustalić obiektywną przyczynę.
- Zaparcia przewlekłe: zwykle są określane jako nawykowe bądź atoniczne (ich przyczyną jest zwolnienie perystaltyki jelit, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego wchłaniania wody w jelicie grubym i zagęszczania mas kałowych).
- zaparcia idiopatyczne: są najczęściej spotykane, spowodowane wszelakimi zaburzeniami funkcjonowania przewodu pokarmowego. Ten rodzaj zaparć występuje u około 90 proc. osób. Jest najczęściej związany z nieodpowiednią dietą, brakiem ruchu i niedostatecznym nawodnieniem organizmu.
Przyczyny zaparć:
- choroby neurologiczne i naczyniowe mózgu (choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, guzy rdzenia kręgowego, neuropatia cukrzycowa),
- zaburzenia w unerwieniu jelita grubego, wydłużenie jelita,
- nieprawidłowa budowa jelita grubego (jelito grube rozszerzone wskutek braku w nim zwojów nerwowych),
- sytuacje życiowe (np. daleka podróż, długotrwałe leżenie w łóżku, stres)
- choroby powodujące zwężenie światła jelita (guzy, które rozrastają się wewnątrz jelita lub guzy, które uciskają jelito z zewnątrz)
- przepukliny,
- cukrzyca,
- zaburzenia czynności (np. zwieraczy lub zaparcie nawykowe),
- choroby tarczycy (niedoczynność),
- schorzenia ginekologiczne (endometrioza),
- choroby nowotworowe jajnika i macicy,
- hemoroidy,
- uboczne skutki leków (niektóre leki: p/depresyjne, p/bólowe, p/drgawkowe- zawierające wapń czy glin, antykoncepcyjne),
- obecność pasożytów bytujących w jelitach.
Objawy zaparć:
Do najczęstszych objawów zaparć należą:
- wzdęcia,
- wydalanie twardych, zbitych mas kałowych z towarzyszącym bólem,
- nudności,
- brak apetytu,
- uczucie przepełnienia (poprzez nadmierne nagromadzenie gazów w jelicie zablokowanych stolcem),
- zawroty głowy,
- uczucie rozpierania w nadbrzuszu,
- odbijanie,
- bóle brzucha w nocy,
- pojawienie się gorączki,
- niewielki stolec ze śluzem (podrażnienie błony śluzowej jelita),
- spadek masy ciała,
- anemia
- krew w kale.
Profilaktyka i leczenie zaparć:
W leczeniu zaparć istotne znaczenie ma modyfikacja diety i nawyków żywieniowych oraz zmiana stylu życia.
- Zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie, określane również jako dieta bogatoresztkowa i kojarzone jako naturalny środek na zaparcia. Zalecana dawka to: 25-30 g/d. Taka ilość jest zawarta np.: w 0,5 kg owoców i warzyw. Bogate w błonnik są otręby pszenne (3-4 łyżki-20g), musli, jabłka, banany, pomarańcze, gruszki. Wskazane jest także spożywanie: różnorodnych kasz, pieczywa pełnoziarnistego, płatków owsianych, siemienia lnianego, ryb o niskiej zawartości tłuszczu (dorsz, szczupak, sandacz), oliwy z oliwek, olej sojowy, warzywa bez ograniczeń ( najlepiej duszone, pieczone lub gotowane na parze),owoce-zwłaszcza pestkowe( maliny, truskawki, kiwi, jeżyny), jeśli nie ma p/wskazań do ich stosowania np. cukrzyca. Owoce suszone: figi, rodzynki, śliwki.
- Ograniczenie spożycia produktów tłustych i słodyczy. Mięso-najlepiej drób.
- Włączenie do diety fermentowanych produktów mlecznych: jogurt, kefir, maślanka.
- Przyjmowanie odpowiedniej ilości wody i innych płynów. Optymalna ilość wypitej wody to: 1,5-2,5 l dziennie. Inne płyny: słaba herbata, kawa zbożowa bez cukru, herbatki ziołowe, kompot z suszonych śliw, bulion.
- Regularność posiłków. Zalecane jest spożywanie 4-5 posiłków dziennie, w odstępach co 3-4 h.
- Aktywność fizyczna. Jeżeli jest taka możliwość, powinna być regularnie prowadzona.
- Zadbanie o prawidłowy rytm wypróżnień. Niedopuszczanie do kilkudniowych zaparć.
Inne działania profilaktyczne i lecznicze w zaparciach:
- szklanka ciepłej wody rano, na czczo
- szklanka wody z miodem i cytryną rano(do letniej, przegotowanej wody wieczorem dodać łyżeczkę miodu i odstawić na noc, rano docisnąć sok z ½ cytryny i pić na czczo)
- kompot ze śliwek, rano
- 1/2 szklanki soku z kiszonej kapusty rano
- 100 g jogurtu naturalnego +2-3 łyżki oliwy z oliwek, na drugie śniadanie(kilka razy w tygodniu, w zależności od nasilenia zaparć)
- wywar z lnu, pić 3x dziennie po 1 szklance na ½ h przed posiłkiem (1/2 -1 łyżki lnu zalać 250 ml letniej wody, zagotować- gotować ok. 15 min, ostudzić i przecedzić. Pić świeżo sporządzony odwar)
- herbaty ziołowe z liśćmi senesu, np.: Normosan (zioła do zaparzenia, pić wieczorem 17-18, 2-3x w tygodniu, działanie po 6-8 h, stosować maksymalnie do 2 tygodni
- preparaty z laktulozą (2-3 x dziennie, po 10-15 ml do głównych posiłków, działanie po 24-48 h, ilość ml zależna od nasilenia zaparć)
- preparaty z gliceryną (2 czopki glicerynowe jeżeli brak stolca 2-3 dni a w/w sposoby nie przynoszą efektu
- preparaty z bisacodylem ( 1 czopek bisacodyl lub dulcobis+2 czopki glicerynowe gdy brak stolca 3 dni a w/w sposoby nie dały efektu
- czopki musujące Eva/Qu-dla dorosłych, rozpuszczają się w ciągu 3-4 min po wprowadzeniu, uwalniają duże ilości pęcherzyków gazu, które wywierają nacisk na ścianki odbytu, pomagają w wypróżnieniu w sposób fizjologiczny, nie zawierają środków przeczyszczających, nie uzależniają,pomocne do oczyszczenia odbytu przed np.; zabiegami chirurgicznymi
- preparaty z makrogolami (np.: Moxalole proszek, działanie po 24-48 h
- tabletki roślinne Alax (2 tbl/ dobę, wieczorem, 2-3 x w tygodniu, stosować maksymalnie przez 2 tyg
- tabletki ziołowe sollievo (1-3 tbl/dziennie wieczorem, co 3 dni, stosować maksymalnie do 4 tyg. Popijać dużą ilością wody).
- wlewki doodbytnicze: enema, mikroenema Melilax Adult, wlewki głębokie na cewniku Foleya.
PASTA Z SENESU - tradycyjna metoda leczenia zaparć.
Należy wziąć 4 uncje paczkowanej herbaty w torebkach, czyli 113 gramów, zalać je 3* szklankami wrzącej wody i zaparzać torebki herbaty przez 5 minut. Następnie herbatę z senesu wlać do dużego garnka, dodać funt suszonych śliwek, czyli 45 dkg oraz tyle samo fig-45 dkg i rodzynek 45 dkg. Warto je pokroić na mniejsze kawałki. Herbatę z owocami gotować 5 minut, ostudzić i dodać szklankę soku z cytryny- z około 8 cytryn. Następnie zmiksować wszystko na pastę. Przechowywać w szklanym pojemniku w zamrażarce. Pasta nie zamarznie, ale zachowa świeżość przez długi czas. Dziennie należy przyjmować 1-2 łyżki stołowe pasty. Można ją np. rozsmarować na toście lub w inny wygodny sposób.
1 uncja-to 28 gramów
1 funt-to 453 gramy
* przy użyciu herbaty z senesu w saszetkach dać 4-5 szklanek wody.
Profilaktyka i leczenie zaparć powinno być dostosowane indywidualnie do każdego pacjenta. Zależne od przyczyny i rodzaju zaparć, wieku pacjenta, chorób współistniejących a także p/wskazań zdrowotnych.