Klasyfikacja dotyczy osób nieprzyjmujących leków, w przypadku gdy wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego należą do różnych kategorii, należy przyjąć kategorię wyższą.

Im jesteśmy starsi, tym wartości ciśnienia mogą być nieco wyższe. To nadal oznacza, że nie są prawidłowe, ale dla osób w podeszłym wieku aktualne wytyczne zalecają włączenie leczenia farmakologicznego od określonych wartości. Zawsze więc lekarz będzie się starał obniżyć ciśnienie do bezpiecznego poziomu, biorąc pod uwagę wiek pacjenta, jego stan zdrowia i aktywność fizyczną.

Chorzy w wieku podeszłym (do 80. r.ż.):

• ciśnienie skurczowe należy obniżać do wartości 140–150 mm Hg,
• u chorych będących w dobrym stanie ogólnym należy rozważyć, jako docelowe wartości poniżej 140 mm Hg.

Chorzy w wieku bardzo podeszłym (po 80. r.ż.):

• skurczowe ciśnienie tętnicze u chorych w dobrym stanie ogólnym należy obniżać do wartości poniżej 150 mmHg.

Co wiemy o ciśnieniu tętniczym krwi?

Ciśnienie tętnicze krwi to siła wywierana przez płynącą krew na ściany naczyń. Zupełnie prawidłowym zjawiskiem są umiarkowane wzrosty i spadki ciśnienia w zależności od pory dnia, wykonywanych czynności czy stanu emocjonalnego. Sytuacja staje się jednak niebezpieczna, gdy ciśnienie jest zbyt wysokie niezależnie od okoliczności. Serce musi wtedy pracować ze zdwojoną siłą, by efektywnie dostarczać świeżą, utlenowaną krew do naczyń tętniczych.

Chociaż nadciśnieniu nie towarzyszą zazwyczaj żadne charakterystyczne objawy kliniczne, to trzeba pamiętać, że nieleczone prowadzi do innych poważnych schorzeń. Oprócz typowych zmian strukturalnych w ścianach naczyń krwionośnych (ich „twardnienia”) również sam mięsień sercowy ulega przebudowie oraz patologicznemu przerostowi, czego wyrazem jest pogłębiająca się niewydolność serca. Te dwa podstawowe procesy są bezpośrednią przyczyną występujących w przebiegu nadciśnienia tętniczego udarów i zawałów, a nawet niewydolności nerek oraz ślepoty.

Utrzymujące się podwyższone ciśnienie krwi prowadzi do zwężenia tętnic i rozwoju blaszek miażdżycowych. Dlatego bardzo ważne jest jak najwcześniejsze wykrywanie nadciśnienia tętniczego i jego leczenie. Najlepiej jest mierzyć ciśnienie krwi rutynowo podczas każdej wizyty u lekarza. Coraz częściej także aparaty do samodzielnego pomiaru ciśnienia krwi pojawiają się w aptekach.

Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się na podstawie przynajmniej dwóch pomiarów, wykonanych w odstępie – przy nieznacznym podwyższeniu wartości ciśnienia około miesiąca, tygodnia, czy kilku dni. W celu ustalenia wysokości ciśnienia i dostosowania leczenia może być wskazana ocena większej ilości pomiarów. Lekarz może oprzeć się na pomiarach wykonanych przez pacjenta, lub zlecić przeprowadzenie 24 godzinnego, automatycznego monitorowania ciśnienia tętniczego (tzw. Holtera ciśnieniowego). [2]

Warunki pomiaru ciśnienia tętniczego

Prawidłowo przeprowadzony pomiar ciśnienia tętniczego warunkuje poprawność rozpoznania i innych decyzji diagnostyczno-terapeutycznych. Dokonując pomiaru BP należy pamiętać o obowiązujących regułach, których przestrzeganie przesądza o dokładności uzyskanego wyniku. Istotne znaczenie mają same warunki, w jakich dokonywany jest pomiar. Szczególnie należy zwrócić uwagę, by:

• pacjent powstrzymał się od picia kawy i palenia papierosów co najmniej 30 minut przed pomiarem;
• przed rozpoczęciem pomiarów pacjent odpoczął przez kilka minut w pozycji siedzącej z podpartymi plecami, w cichym pomieszczeniu;
• przeprowadzić co najmniej dwa pomiary w odstępie 1–2 min, a jeżeli zmierzone wartości znacznie się różnią, wykonać dodatkowe pomiary;
• posługiwać się standardowym mankietem (o szerokości 12–13 cm i długości 35 cm), ale dysponować również większym i mniejszym mankietem do pomiarów odpowiednio na ramieniu o większym lub mniejszym obwodzie; u dzieci należy stosować mniejszy mankiet;
• kończyna górna została obnażona, bez uciskającej odzieży, luźno wsparta ze zgięciem łokciowym na poziomie 4. międzyżebrza;
• mankiet powinien znajdować się na wysokości serca niezależnie od pozycji ciała pacjenta.

Bardzo istotnym elementem warunkującym dokładność uzyskanego wyniku jest sama technika pomiaru ciśnienia Dokonując pomiaru należy przestrzegać następujących zasad:

• stetoskop powinien znajdować się w górnej części dołu łokciowego,
• mankiet pompować 30 mm Hg powyżej słyszalnych tonów,
• wypuszczać powietrze z prędkością 2 mm Hg/s,
• pierwszy raz mierzyć na obu kończynach górnych, kolejne pomiary należy wykonywać na ręce o wyższym BP,
• pomiar tętna powinien być dokonany po drugim pomiarze BP,
• u osób w starszym wieku, chorych na cukrzycę oraz inne choroby mogące powodować hipotonię ortostatyczną należy dokonywać też pomiaru w 1. i 5. minucie od przyjęcia pozycji stojącej. [4]

Kiedy dokonuje się pomiarów ciśnienia w gabinecie lekarskim lub w przychodni, należy:

• pozwolić pacjentom na odpoczynek w pozycji siedzącej przez 3–5 min przed rozpoczęciem pomiarów,
• przeprowadzić co najmniej 2 pomiary w pozycji siedzącej w odstępie 1–2 min, a także dodatkowe pomiary, jeżeli pierwsze 2 znacznie się różnią. Rozważyć uśrednienie pomiarów, jeżeli zostanie to uznane za właściwe,
• dokonywać powtarzanych pomiarów w celu zwiększenia dokładności u pacjentów z zaburzeniami rytmu serca, takimi jak migotanie przedsionków,
• posługiwać się standardowym mankietem (szerokość 12–13 cm i długość 35 cm), ale mieć do dyspozycji również większy i mniejszy mankiet do pomiarów na odpowiednio dużym (obwód > 32 cm) i szczupłym ramieniu,
• zakładać mankiet na wysokości serca niezależnie od pozycji ciała pacjenta,
• kiedy stosuje się metodę osłuchową, wykorzystywać I i V fazę tonów Korotkowa (pojawienie się i zniknięcie tonów) do określenia odpowiednio ciśnienia skurczowego i rozkurczowego
• podczas pierwszej wizyty mierzyć ciśnienie na obu ramionach w celu wykrycia możliwej różnicy. Jeżeli stwierdzi się taką różnicę, jako poziom odniesienia należy przyjąć tę kończynę górną, na której zmierzono wyższe ciśnienie,
• podczas pierwszej wizyty mierzyć ciśnienie po 1 i 3 min od przyjęcia pozycji stojącej u osób w podeszłym wieku, u chorych na cukrzycę, a także w innych sytuacjach, w których ortostatyczne spadki  są częste lub można je podejrzewać.

Główną zaletą monitorowania ciśnienia tętniczego poza gabinetem lekarskim lub przychodnią (poza warunkami klinicznymi) jest to, że w ten sposób uzyskuje się dużą liczbę pomiarów poza środowiskiem medycznym, które pozwalają w bardziej wiarygodny sposób ocenić rzeczywiste wartości BP niż pomiary dokonywane w gabinecie lekarskim lub w przychodni.

Oprócz ogólnych zaleceń dotyczących pomiarów BP w gabinecie lekarskim lub w przychodni do obu typów monitorowania odnosi się kilka ogólnych zasad i uwag:

• procedura powinna zostać odpowiednio wyjaśniona pacjentowi, z wykorzystaniem ustnych i pisemnych instrukcji, a ponadto samodzielne pomiary BP przez pacjenta wymagają odpowiedniego przeszkolenia pod nadzorem medycznym,
• interpretując wyniki, należy uwzględnić to, że powtarzalność pomiarów BP poza gabinetem lekarskim lub przychodnią jest dość dobra dla średnich wartości BP w ciągu całej doby, dnia i nocy, natomiast mniejsza w przypadku krótszych okresów w ciągu doby oraz dla bardziej złożonych i pochodnych wskaźników,
• ciśnienie tętnicze mierzone w gabinecie lekarskim lub w przychodni jest zwykle większe niż BP mierzone w warunkach ambulatoryjnych lub w domu, a te różnice zwiększają się wraz ze wzrostem BP w warunkach klinicznych. [5]

Jak uniknąć nadciśnienia?

Podstawowe zasady niefarmakologicznego leczenia nadciśnienia to przede wszystkim modyfikacja stylu życia, obejmuje interwencje przyczyniające się do obniżenia ryzyka sercowo-naczyniowego oraz do obniżenia ciśnienia tętniczego.

Do istotnych czynników ryzyka nadciśnienia tętniczego można zaliczyć:

• otyłość – zwłaszcza, gdy jest to otyłość brzuszna. Tłuszcz gromadzi się pomiędzy pętlami jelitowymi i sprzyja rozwojowi cukrzycy, miażdżycy i nadciśnienia. Zmierz się w pasie. Obwód brzucha u mężczyzn nie powinien przekraczać 94 cm, a u kobiet 80 cm,
• przewlekły stres,
• nadmierne spożywanie soli – wiąże się to nie tylko z przesadnym doprawianiem potraw, ale również spożywaniem produktów wysoko przetworzonych, które zawierają benzoesan i glutaminian sodu,
• małą aktywność fizyczna – związana z prowadzeniem tzw. siedzącego trybu życia
• nadmiar alkoholu i palenie papierosów. [6]

Oto zasady, których należy przestrzegać aby uniknąć nadciśnienia:

• zmniejszenie masę ciała (utrzymanie BMI w przedziale 23,0–25,0 obniża ciśnienie skurczowe o około 10 mmHg),
• ograniczenie używanie soli kuchennej do 6 gramów na dobę,
• stosowanie diety bogatej w potas i magnez,
• wypracowanie skutecznej metody radzenia sobie ze stresem (medytacja, joga i gimnastyka relaksacyjno-oddechowa potrafią obniżyć wartość skurczowego ciśnienia tętniczego średnio o 10 mmHg, a rozkurczowego – o 5 mmHg),
• zwiększenie aktywność fizyczną (zamień windę na schody),
• ograniczenie alkoholu,
• rzucenie palenia. [7]

W większości państw duża częstość występowania nadciśnienia tętniczego, niedostateczne wykrywanie oraz mała skuteczność terapii powodują, że problem ten zaliczono do podstawowych obciążeń zdrowotnych. Podobna sytuacja jest w Polsce. Dlatego tak istotne znaczenie dla planowania działań w celu poprawy sytuacji ma monitorowanie rozpowszechnienia i kontroli nadciśnienia tętniczego. [8]