„Samotność istotnym problemem społecznym osób starszych”
dr hab. n. o zdr. Mateusz Cybulski, Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej Uniwersytet Medyczny w Białymstok

Samotność – definicja
- stan psychiczny odczuwania bliskiej osoby i/lub towarzystwa oraz opuszczenia
przez innych ludzi bądź życie w izolacji od innych osób, bez bliskich, rodziny,
przyjaciół czy znajomych
- odczuwany stan braku towarzystwa bliskiej osoby, opuszczenia przez innych;
- życie w odosobnieniu, z dala od ludzi;
- zjawisko subiektywnie odczuwane, stan emocjonalny człowieka wynikający
najczęściej z braku (pozytywnych) relacji z innymi osobami

Osamotnienie – definicja
- doświadczenie przez osobę poczucia braku bliskich więzi i wspólnotowości z innymi ludźmi, odzwierciedlające przykry stan psychiczny wynikający z
niedostatecznej liczby i jakości kontaktów społecznych, łączący się z
cierpieniem i bólem psychicznym
- Samotność może występować razem z osamotnieniem, chociaż nie jest to
konieczny warunek.

- Na ryzyko osamotnienia bardziej narażone są kobiety, osoby z wykształceniem podstawowym i
niższym, renciści, mieszkańcy wsi, mieszkańcy wschodniego regionu Polski, osoby ubogie i
osoby mieszkające samotnie.
- Czynniki te nakładają się na siebie, a za modelowy przykład osoby osamotnionej można uznać
kobiety z wykształceniem podstawowym, mieszkające samotnie na wsi we wschodnim
regionie Polski i utrzymujące się z renty.
- Na ryzyko osamotnienia mniej narażeni są mężczyźni, osoby z wykształceniem zawodowym
lub wyższym, osoby aktywne zawodowo, mieszkańcy miast powyżej 500 tys. osób, osoby
niemieszkające samotnie.
- Czynniki te, podobnie jak w przypadku osób osamotnionych, częściowo nakładają się na
siebie, a typowym przedstawicielem grupy osób zintegrowanych społecznie jest wykształcony, aktywny zawodowo mężczyzna mieszkający w dużym mieście i prowadzący z partnerką, wspólne gospodarstwo domowe.

 Propozycje rozwiązań instytucjonalnych nakierowanych na wyjście z
osamotnienia:
- Kluby seniora, kluby czytelnicze, czyli miejsca spotkań z osobami w podobnym
wieku, prowadzenie życia towarzyskiego.
- Uniwersytety Trzeciego Wieku – nabywanie nowych umiejętności w towarzystwie
osób starszych, uczenie się nowych rzeczy jako dodatkowy cel w życiu.
- Akcje i imprezy skierowane do osób starszych, np. sylwester, pikniki, wieczory
andrzejkowe.
- Wyjazdy turystyczne, wycieczki dla osób starszych.
- Kursy komputerowe, nauka obsługi narzędzi internetowych.
- Wprowadzenie do przestrzeni publicznej ułatwień dla seniorów: więcej ławek i
stolików, schodów ruchomych i wind.

Wykluczenie społeczne
- ważną grupą przyczyn poczucia samotności stanowi grupa czynników związana z
wykluczeniem społecznym
- marginalizacja społeczna osób starszych spowodowana jest tym, że grupa ta
postrzegana jest przez społeczeństwo za niepełnowartościową
- główne powody takiego wizerunku to:
- zmniejszone umiejętności przystosowania się do szybkiego tempa życia i zmieniającego
się otoczenia,
- idące za tym zmiany mentalne i obyczajowe,
- zmiana języka (używanie nowych słów, często zaczerpniętych z języka angielskiego),
υ technologizacja życia.
- starsze osoby gubią się w tym „szumie nowych informacji” i trudno im się do tego
wszystkiego dostosować

Jak radzą sobie z samotnością osoby starsze?
Typologia
- aktywiści – osoby starsze, które zaczynają angażować się w sprawy społeczne,
polityczne, uczestniczą w debatach publicznych;
- nianie – osoby, które zajmują się opieką nad małymi dziećmi, najczęściej nad
własnymi wnukami, choć zdarza się też, że nad obcymi, by dorobić sobie do
emerytury czy renty;
- pracusie – osoby, które mimo przejścia na emeryturę nadal pracują
zawodowo;
- działkowicze – osoby, które każdą wolną chwilę spędzają na własnej działce,
w ogródku;
- religijni – dużo czasu poświęcają modlitwom, chodzeniu na nabożeństwa;
- podróżnicy – zwiedzają ciekawe miejsca, wyjeżdżają na wycieczki krajowe i
zagraniczne;

- domownicy – najlepiej czują się we własnym domu, rzadko odwiedzają innych;
- naukowcy – zaczynają pogłębiać swoją wiedzę, dużo czytają, zapisują się na
kursy, uczęszczają na Uniwersytety Trzeciego Wieku;
- rozrywkowi – lubią kontakty społeczne, często spotykają się z innymi, chodzą na
spotkania dla samotnych czy na imprezy taneczne;
- chorowici – narzekają na swój stan zdrowia, często korzystają z porad lekarzy
specjalistów, udają się do sanatorium;
- sportowcy – dużo czasu spędzają na ćwiczeniach fizycznych, dbają o swoją
kondycję, biegają, chodzą na częste spacery;
- atrakcyjni – dbają o własny wygląd, często korzystają z usług kosmetyczki czy
fryzjera, a nawet decydują się na operacje plastyczne;
- permanentnie samotni – osoby, które mieszkają samotnie lub też przebywają z
innymi, ale mają duże poczucie osamotnienia

Jak przeciwdziałać samotności?
- Uniwersytety Trzeciego Wieku:
Podstawowym celem organizacyjnym Uniwersytetów Trzeciego Wieku (UTW) jest włączenie osób starszych do systemu kształcenia ustawicznego oraz ich aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna.

Kluby Seniora: są placówkami, których zadaniem jest przede wszystkim organizacja czasu wolnego starszych ludzi.
Cztery podstawowe funkcje klubu seniora:
- kompensacyjna (uzupełnia braki w kontaktach społecznych),
- psychoterapeutyczna (ułatwia czas przejścia na emeryturę i radzenie sobie z
kryzysami z tym związanymi),
- integracyjna,
- adaptacyjna (przystosowuje do zmian w warunkach życia).

Co można zrobić dla osoby starszej?
- Warto uświadamiać sobie i młodemu pokoleniu, jak istotną rolę osoba starsza
pełni w rodzinie - to właśnie dziadkowie są skarbnicą wiedzy, tradycji,
pamięci o historii.
- Dlatego warto szukać jak najwięcej dróg komunikacji międzypokoleniowej:
- pytać o wspomnienia starszych osób, o historię rodziny, o wydarzenia historyczne w
których brali udział,
- rozmawiać z osobami starszymi o tym co się obecnie dzieje, wprowadzać je w
bieżące problemy, opowiadać o współczesnej rzeczywistości,
- pomagać osobom starszym w funkcjonowaniu w technologicznej rzeczywistości:
pomagać oswoić się z komórką, kartą płatniczą czy z komputerem (Internetem)

W Krakowie Seniorzy mogą skorzystać z: 

dzienne ośrodki wsparcia – w placówkach tego rodzaju udziela się pomocy seniorom, którzy nie wymagają opieki całodobowej, ale ze względu na swoje problemy potrzebują asysty w codziennym funkcjonowaniu. Placówki oferują opiekę w ciągu dnia, w tym posiłki, rehabilitację, zajęcia kulturalno-oświatowe, terapię zajęciową grupową i indywidualną dla podtrzymywania kondycji psychofizycznej, psychoterapię i wspólne z innymi osobami starszymi spędzanie wolnego czasu. Wszystkie zajęcia odbywają się pod opieką doświadczonych specjalistów - pracowników socjalnych, terapeutów zajęciowych, fizykoterapeutów. W Krakowie do tego typu ośrodków zaliczamy: miejski dzienny dom pomocy społecznej i ośrodki wsparcia dla osób starszych.

środowiskowe domy samopomocy - placówki pobytu dziennego wspierające osoby chorujące psychicznie, z niepełnosprawnością intelektualną, z autyzmem, a także osoby z chorobą Alzheimera. Pomoc świadczona w tych ośrodkach ma na celu utrzymanie osoby w jej naturalnym środowisku i przeciwdziałanie instytucjonalizacji, tj. umieszczaniu osoby z zaburzeniami psychicznymi w placówce całodobowej opieki.

www.mops.krakow